Eldgos

Eldvirkni á Íslandi er á belti sem nær frá Reykjanesskaga í suðvestri norður í Langjökul og Hofsjökul, frá Vestmannaeyjum um vestanverðan Vatnajökul og norður fyrir land. Að auki er nokkur eldvirkni á Snæfellsnesi. Alls er um að ræða yfir 30 virk eldfjallakerfi.

Eldgos frá 1902 – 2015

Myndin sýnir eldvirku svæðin á Íslandi (sjá nánar FutureVolc á Íslandi) 

Eldgos geta hafist fyrirvaralaust, en gera þó oftast boð á undan sér, t.d. með jarðskjálftum og jarðskorpuhreyfingum sem greinast á mælum Veðurstofunnar og fleiri stofnana.
Hætta getur stafað frá eldgosum vegna hraunrennslis, jökulhlaupa, eiturefna (H2S, SO2, F) og öskufalls. Öskufall og eitraðar lofttegundir úr einu gosi getur borist um allt land með vindum.  Gjóskan getur verið varasöm vegna eldinga, eiturgufa og ýmissa eiturefna. Einnig getur verið um að ræða  hættur eins og flóðbylgjur, sprengingar og skriður.
Viðvörunarkort með núverandi ástandi eldstöðvakerfa á landinu er unnið á Veðurstofu Íslands daglega, með litakóða Aviation Colour Code, sem er í samræmi við tilmæli Alþjóðaflugmálastofnunarinnar ICAO.

Hættan frá eldgosum

Hraunrennsli
Hraunrennsli er kvika sem nær yfirborði í eldgosi og flæðir frá gosopi. Hraunrennsli getur valdið tjóni eins og gerðist í Heimaeyjargosinu 1973 þegar hraun rann yfir íbúabyggð. Hraði hraunrennslis fer eftir hitastigi kvikunnar, efnainnihaldi, þrýstingi og landslagi. Einnig er hætta á að glóandi steinar þeytist langt frá gosopi. Flest hraunsvæði á Íslandi eru í óbyggðum og hættan því frekar lítil. Íbúðasvæði eru á nokkrum svæðum þar sem hraun hafa runnið en sveitarfélög eiga að taka tillit til hættu í skipulagi sínu vegna náttúruvár (skipulagslög nr 123/2010) og í skipulagsreglugerð skal kveðið á um öryggisforsendur og takmarkanir á landnotkun.

Gjóskufall/Öskufall
Frá eldgosum kemur gjóska/aska  og getur öskufallið orðið svo mikið að það verður algjört myrkur í námunda við eldstöðina, jafnvel um hábjartan dag. Fólk sem er viðkvæmt finnur greinilega fyrir öskunni í öndunarfærum. Í miklu öskufalli finnur fullfrískt fólk einnig fyrir óþægindum í öndunarfærum og augum. Öskuský getur truflað flugsamgöngur eins og þekkt er frá Eyjafjallajökulsgosinu árið 2010. Þegar eldgos hefst þá er gerð gjóskuspá, sem segir m.a. til um hvert gjóskan berst og flugumferð er beint frá gjóskuskýinu og  almenningur upplýstur um hættuna.

Eiturefni í öskunni
Gjóskan frá eldstöðvum mengar gróður og vatn og eru grasbítum sérstaklega hættuleg.   Öskukornin eru agnarsmá og oddhvöss og valda særindum í augum, öndunarfærum og meltingarveg.  Flúormengunin stuðlar að kalkskorti og flúoreitrun leiðir til gadds og fætlis í skepnum.  Gaddur veldur breytingum í biti dýranna og gerir þeim erfiðara með að bíta, tyggja og jórtra. Fætlur eru beinmyndanir í fótleggjum og valda helti.

Eldingar
Þegar eldgos verður undir jökli, sjó eða vatni verður meira um eldingar en ella. Eldingar í slíkum gosum verða vegna rafhleðslu í gosmekkinum. Hleðslan verður til í gígnum við samspil vatns og kviku. Gosmökkurinn verður rafhlaðinn og hleðslan losnar í eldingar; eða með öðrum orðum, það verður skammhlaup. Oftast hlaupa eldingar milli staða í mekkinum sem hafa misjafna rafhleðslu en stundum til jarðar.

Eiturgufur
Banvæn eiturefni koma úr eldgosum.  Þetta eru kolefnissambönd sem almennt eru algjörlega lyktarlaus og sjást illa.  Eiturefni þessi setjast í lægðir utandyra og í kjallara húsa, í nágrenni gjósandi eldstöðva og geta valdið köfnun manna og dýra

Jökulhlaup
Jökulhlaup verða þar sem jarðhiti eða eldstöðvar eru undir jöklum. Hitinn bræðir jökulinn og þegar vatnsyfirborðið er orðið nógu hátt til að lyfta jöklinum, þá verða jökulhlaup. Við gos undir jökli verður hætta á hlaupi, sem getur valdið miklu tjóni. Jökulhlaupin geta komið skyndilega og af miklum krafti. Stórir ísjakar geta verið í hlaupinu og. skemma flest sem á vegi þeirra verður.
Einnig getur snjór í hlíðum eldfjalla bráðnað og orsakað vatnsflóð og aurskriður geta hæglega farið af stað vegna blöndunar vatns og gosefna.

Flóðbylgjur
Flóðbylgjur geta myndast í kjölfar eldgosa t.d. vegna stórra jökulhlaupa eða skriða/hruns í vötn eða sjó. Neðansjávargos geta einnig komið af stað bylgjum.

 Oft getur verið erfitt að stjórna umferð ferðamanna þegar eldgos eru annars vegar

Sýnið varkárni